Τετάρτη 22 Οκτωβρίου 2008

ΣΚΥΡΟΣ : ΙΣΤΟΡΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Τρεις Εκκλησίες της Σκύρου με εντυπωσιακή Αρχιτεκτονική
Α. Η Παναγιά του Θοδωρή
(άλλη ονομασία : η Παναγιά η Κ’τσού)
Η πρώτη ονομασία σχετίζεται με τον κτήτορα του ναού, η δεύτερη με τοπικό θρησκευτικό έθιμο. Αυτός ο μικρός ναός έχει κτισθεί στο νοτιοανατολικό άκρο της Σαρούς. Η θέση αυτή κατά τους αιώνες 16ο και 17ο ανήκε στο κέντρο της κωμόπολης της Σκύρου. Η άλλη άκρη αυτού του κέντρου ήταν το Μπόριο. Τις δύο αυτές θέσεις ένωνε η αφεντική στράτα, όπου βρισκόταν ο αφεντικός οντάς, η έδρα των γερόντων, της εκλεγμένης κοινοτικής εξουσίας. Κοντά ήταν η Μονή Αγίου Γεωργίου και το Κάστρο, όπου έμενε ο Επίσκοπος Σκύρου.
Η τοιχοδομία της Παναγίας του Θοδωρή έχει εξωτερικώς αντιστηρίγματα στις πλευρές, εκτός της βόρειας, η οποία εφάπτεται στη νότια πλευρά του ναϋδρίου των Ταξιαρχών. Θα πω παρακάτω γι’ αυτά. Το δάπεδο του ναού είναι σχεδόν τετράγωνο. Το κέντρο αυτού του τετραγώνου αποτελεί ένα ορθογώνιο σε δύο τμήματα. Στις τέσσερεις γωνίες του πρώτου υπάρχουν τέσσερεις λεπτές κολώνες με απλά κιονόκρανα. Τις κολώνες ανά δύο ενώνουν τέσσερα μεγάλα τόξα. Στο ίδιο ύψος άλλα τόξα απλώνονται προς τη δυτική, τη βόρεια και τη νότια πλευρά. Πατούν πάνω σε ημιεντοιχισμένες τετράγωνες κολώνες (πεσσούς) των πλευρών. Άλλα δύο τόξα απλώνονται προς το Ιερό. Τα τόξα αυτά πατούν σε ελεύθερους πεσσούς όπισθεν του τέμπλου. Από αυτούς τους ελεύθερους πεσσούς (όπισθεν του τέμπλου) απλώνονται άλλα τόξα : ένα προς τη βόρεια πλευρά, άλλο ένα προς τη νότια. Άλλα δύο τόξα απλώνονται από τους ελεύθερους πεσσούς προς το βάθος του Ιερού και πατούν σε ημιεντοιχισμένους πεσσούς. Όλοι οι ημιεντοιχισμένοι πεσσοί ενώνονται με εντοιχισμένα τόξα στους τοίχους των τεσσάρων πλευρών του ναού.
Με το σύστημα αυτό στην οροφή σχηματίζονται δώδεκα (!) θολωτά τμήματα σε τρεις σειρές: τέσσερα στη βόρεια πλευρά και τέσσερα στη νότια. Τα ευρισκόμενα στη μεσαία σειρά είναι τα μεγαλύτερα. Τα δύο απ’ αυτά τα θολωτά τμήματα δεν σχηματίζουν τρούλο με τη γνωστή εξωτερική διαμόρφωση, μολονότι καλύπτουν το κέντρο. Η στέγη εξωτερικώς αποτελεί ένα επίπεδο με ελαφρά κλίση. Παλαιότερα καλυπτόταν με σχιστόπλακες, που πρόσφατα αντικαταστάθηκαν με κεραμίδια. Επανέρχομαι στα εξωτερικά αντιστηρίγματα : ο δυτικός και ο νότιος τοίχος έχουν αντιστήριξη με αντικριστούς πεσσούς, που τους ενώνουν τόξα αρκετά μεγάλα. Επάνω από τα τόξα της δυτικής πλευράς πατάει επίπεδη στέγη στον τύπο του παραδοσιακού σκυριανού σπιτιού. Και από τη δυτική και από τη νότια πλευρά περνούν δημόσιοι δρόμοι. Ο χώρος που κτίσθηκε ο ναός αρχικά ήταν επικλινής. Διαμορφώθηκε σε επίπεδη επιφάνεια με αναλημματικούς τοίχους ανατολικά και νότια. Έτσι κάτω από το δάπεδο του ναού υπάρχει χώρος με είσοδο σ’ αυτόν από τον παράπλευρο δρόμο της νότιας πλευράς, που είναι σε χαμηλότερο επίπεδο. Το ανατολικό ανάλημμα λειτουργεί βέβαια και ως αντιστήριγμα της ανατολικής πλευράς του ναού.
Από την περιγραφή που προηγήθηκε καταφαίνεται ότι στο μικρό ναό της Παναγίας του Θοδωρή έχουμε εντυπωσιακή αρχιτεκτονική. Σίγουρα ο κτήτορας (ο ιδρυτής) αυτής της εκκλησίας δαπάνησε για την ανέγερσή της πολλά χρήματα. Ποιος ήταν αυτός ; κτιτορική επιγραφή σε υπέρθυρο της δυτικής εξωτερικής πλευράς μας πληροφορεί σχετικά : « ο θείος αυτός και πάνσεπτος ναός της Θεοτόκου και αειπάρθενου ανηγέρθη εκ βάθρων δι’ εξόδου και συνδρομής του ευγενεστάτου άρχοντος κυρίου Θεοδώρου Μποζίκη εν έτει 1560, Μαΐου ΙΕ΄» (Ναπ. Ξανθούλη : «το τοπωνυμικό της Σκύρου» 1984, σελ. 42). Η ΙΕ΄Μαϊου είναι προφανώς η ημέρα εγκαινίων του ναού. Αξιοπρόσεκτη είναι και η κτιτορική επιγραφή όχι μόνο για τις πληροφορίες που μας δίνει, αλλά και για το επίπεδο λογιοσύνης, που υπήρχε τότε (1560) στη Σκύρο.
Η Παναγιά του Θοδωρή απέκτησε με τον καιρό και πλούσια εσωτερική διακόσμηση : τον 17ο αιώνα έγινε το τέμπλο της ξύλινο. Την ίδια εποχή καλύφθηκαν οι εσωτερικές επιφάνειες του ναού με αγιογραφίες και με άλλες ζωγραφικές διακοσμήσεις. Στο τέμπλο της είχε πολλές και πολύτιμες εικόνες. Ένας καλλιτεχνικός θησαυρός, που μέχρι τη δεκαετία του 1950 διατηρούνταν σε καλή - σχεδόν- κατάσταση. Σήμερα ελάχιστα στοιχεία διατηρούνται από εκείνο τον καλλωπισμό. Η αρχιτεκτονική του όμως παραμένει αναλλοίωτη.
Περισσότερες πληροφορίες για την Παναγία του Θοδωρή μπορεί να βρει ο ενδιαφερόμενος στα ακόλουθα δημοσιεύματα:
1). Βασιλείου Ατέση : Ιστορία της Εκκλησίας της Σκύρου- 1961- σελ. 253 -254.
2). Εφημερίδα ΣΚΥΡΙΑΝΑ ΝΕΑ : Αρχείο Εγγράφων Σκύρου, τεύχος 9 : η θέση (= το κτηματολόγιο) της Παναγίας του Θοδωρή. Πρόκειται για ένα πολύτιμο γλωσσικό και ιστορικό ντοκουμέντο. Δυστυχώς έχει δημοσιευθεί μόνο το μισό. Το υπόλοιπο υπάρχει και βρίσκεται στα χέρια αγνώστου κατόχου.
Από το δημοσιευόμενο τμήμα του σταχυολογώ τις εξής ενδιαφέρουσες πληροφορίες : ο Θεόδωρος Μποζίκης προίκισε την εκκλησία του με δέκα χιλιάδες γρόσια. Αν λάβουμε υπ’ όψη ότι τότε το γρόσι είχε πολύ μεγάλη αξία, θα αντιληφθούμε ότι οι δέκα χιλιάδες γρόσια αποτελούσαν ένα θησαυρό. Επιπλέον ο κτήτορας της Παναγίας του Θοδωρή εφοδίασε την εκκλησία του με τα αναγκαία ασημένια σκεύη και με δεκαοκτώ εκκλησιαστικά βιβλία. Μετά το θάνατο του Θεοδώρου Μποζίκη – για ένα διάστημα- η εκκλησία και η περιουσία της τέθηκαν υπό τον έλεγχο της Μονής του Παντοκράτορα του Αγίου όρους. Ας σημειωθεί ότι η εκκλησία με τον καιρό απέκτησε τεράστια περιουσία ( κτήματα, αιγοπρόβατα και φούρνο της γειτονιάς). Από τη δημοσιευμένη θέση μαθαίνουμε ακόμη ότι η Παναγιά του Τσελεπή (η Αρχοντοπαναγιά) και το ναϋδριο των Ταξιαρχών ( στο οποίο εφάπτεται η Παναγιά του Θοδωρή) κτίσθηκαν προ του 1560.
3). Για τους Μποζίκιδες έχει δημοσιευθεί σύντομο μελέτημα στο περιοδικό «ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΑ», τεύχος 47/1995, με τον τίτλο «οι Βυζαντινοί Μποζίκιδες στη Σκύρο». Έχει γραφεί από τον Ξεν. Αντωνιάδη.
Β. Ο Άγιος Ιωάννης στα Κοχύλια
Από αρχιτεκτονικής και ιστορικής πλευράς πολύ αξιόλογο εκκλησιαστικό μνημείο της Σκύρου είναι ο Άγιος Ιωάννης στα Κοχύλια. Ο κυρίως ναός έχει κάτοψη τετράγωνη, που καλύπτεται εξολοκλήρου από ένα μεγάλο τρούλο. Πρόκειται για το μεγαλύτερο τρούλο στη Σκύρο. Πατάει πάνω σε μια κυκλική βάση, διαμορφωμένη στην επάνω επιφάνεια των τοίχων του κυρίως ναού. Αυτή τη βάση υποβαστάζουν τέσσερα ημιεντοιχισμένα τόξα που πατάνε σε τέσσερεις ημιεντοιχισμένες τετράγωνες κολώνες (πεσσούς) στις τέσσερεις γωνίες του κυρίως ναού. Για να κρατηθεί ο μεγάλος τρούλος, οι πλάγιος τοίχος (βόρειο, νότιος και δυτικός) και οι ημιεντοιχισμένοι πεσσοί είναι πολύ χοντροί. Προς τα ανατολικά το ένα από τα μεγάλα τόξα είναι ανοιχτό.
Ο τετράγωνος κεντρικός χώρος που καλύπτεται από το μεγάλο τρούλο επεκτείνεται προς τα ανατολικά με τρεις καμάρες από τις οποίες η μεσαία είναι και μεγαλύτερη και ψηλότερη. Οι τρεις αυτές καμάρες σχηματίζουν το Ιερό. Καταλήγουν στο βάθος του Ιερού. Εκεί που καταλήγει η μεσαία καμάρα έχει διαμορφωθεί σύνθρονο, δηλαδή επισκοπικός θρόνος. Εκεί που καταλήγουν οι δύο ακραίες καμάρες έχουν δημιουργηθεί κόγχες (εσοχές). Στην ανατολική πλευρά του ναού εξωτερικώς αυτή η διαμόρφωση του Ιερού διακρίνεται. Το Ιερό γενικά είναι σε χαμηλότερο ύψος εν σχέσει με τον κυρίως ναό, που καλύπτεται από τον τρούλο.
Ο ναός-πιθανότατα- κτίσθηκε μετά το 1454, σε τοποθεσία που τότε ήταν ακατοίκητη. Κατά την εποχή εκείνη δεν είχε ακόμη σχηματισθεί συνοικία στην περιοχή. Μας διασώζεται σχεδιάγραμμα της κωμόπολης από τον 17ο αιώνα που δείχνει αυτό το γεγονός. Σε μια απεικόνιση της κωμόπολης του 1776 τα σπίτια στα Κοχύλια είναι ελάχιστα. (ιδε : Ξεν. Αντωνιάδη
«Η Σκύρος στους περιηγητές και γεωγράφους», 1977, σελ. 126-151). Αρχικά το τέμπλο του Αγίου Ιωάννη ήταν κτιστό. Το τωρινό ξυλόγλυπτο τέμπλο μεταφέρθηκε στον Άγιο Ιωάννη από τον Επισκοπικό ναό στο Κάστρο, όταν αυτός καταστράφηκε από σεισμό, που έγινε το 1841. Αυτό το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι έργο του 17ου αιώνα.
Οι χαμηλότεροι χώροι στον Άγιο Ιωάννη, που έχουν κτισθεί στη δυτική και βόρεια πλευρά του ναού είναι προσκτίσματα, που έγιναν κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα. Τότε είχε αυξηθεί ο πληθυσμός της Σκύρου (το 1900 ήταν περίπου 4500 οι κάτοικοι) και υπήρχε ανάγκη να διευρυνθεί η χωρητικότητα του ναού. Αυτό έγινε και σε άλλους ναούς της κωμόπολης : στην Αρχοντοπαναγιά στη Λεμονήτρια, στο Χριστό του Μίγα κ.α. Στον Άγιο Ιωάννη στα Κοχύλια διασώζονται ίχνη τοιχογραφιών. Υπάρχει αξιόλογος ξυλόγλυπτος Επισκοπικός θρόνος, που μεταφέρθηκε (όπως και το ξυλόγλυπτο τέμπλο) από τον Επισκοπικό ναό στο Κάστρο. Ένα ξυλόγλυπτο του 18ου αιώνα.
Γ. Τα Τρεκκλήσια
(άλλη ονομασία : Ατρεκκλήσα)
Πρόκειται για τρισυπόστατο μικρό ναό, που βρίσκεται κοντά στο Σλήνα. Έχομε και εδώ ιδιότυπη αρχιτεκτονική. Τρεις επιμήκεις και καμαροσκεπείς χώροι, κολλητοί μεταξύ τους πλευρικά, συναποτελούν τα Τρεκκλήσα. Δύο μεγάλα τοξωτά ανοίγματα, ένα στη βόρεια πλευρά και ένα στη νότια πλευρά του κεντρικού καμαροσκεπή χώρου, ενοποιούν τους τρεις χώρους. Τα τρία συστεγασμένα ναϋδρια είναι τα εξής :Εισοδίων της Θεοτόκου, Γέννησης του Χριστού και Ιωάννου του Προδρόμου. Βέβαια κάθε ναϋδριο στο ανατολικό μέρος του έχει κτιστό τέμπλο και μια κόγχη (εσοχή). Εξωτερικά η στέγη του ναού είναι επίπεδη. Πρόσφατα έπεσε τσιμεντόπλακα επάνω. Παλαιότερα, όπως φαίνεται υπήρχαν σχιστόπλακες με δίρριχτη στέγη. Στο Αρχείο Εγγράφων Σκύρου έχουμε αναφορά στα Τρεκκλήσα με χρονολογία 1626.
Δ. Γενικές Παρατηρήσεις
Αναφέρθηκα σε τρία παλαιότατα εκκλησιαστικά μνημεία της Σκύρου. Και τα τρία κτίσματα έγιναν σε χρόνους δύσκολους για τον Ελληνισμό. Αναρωτιέται κανείς πώς έγιναν. Η οικοδόμηση ιδιαίτερα των δύο πρώτων προϋποθέτει μεγάλη κατασκευαστική και αρχιτεκτονική εμπειρία. Υπήρχαν τότε στη Σκύρο τέτοιες δυνατότητες; ή ήρθαν τεχνίτες από άλλα μέρη; Ο Θεόδωρος Μποζίκης προίκισε την εκκλησία του με δέκα χιλιάδες γρόσια, με ασημένια εκκλησιαστικά σκεύη, με τα απαραίτητα λειτουργικά βιβλία. Από ποια αγορά προμηθεύτηκε τα τελευταία; Από την Κωνσταντινούπολη; Από τη Βενετία; Από τη Θεσσαλονίκη; Υπήρχε τότε στους Σκυριανούς η δυνατότητα για τέτοιες επικοινωνίες;
Η οικοδόμηση του Αγίου Ιωάννη στα Κοχύλια έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία : χτίστηκε μετά το 1454, όταν οι Βενετοί ξανακατέλαβαν τη Σκύρο και έμειναν στο νησί μέχρι το 1538. Εγκατέστησαν το Βενετό διοικητή στο Κάστρο και ανάγκασαν τον Έλληνα Επίσκοπο να φύγει από εκεί. Τον Επισκοπικό ναό του Κάστρου τον χρησιμοποίησαν για τις θρησκευτικές τους ανάγκες. Είχαν καθώς λέγεται και καθολικό ιερέα μαζί τους. Είναι εξακριβωμένο ότι έκαναν και επισκευές στο ναό της Επισκοπής. Παραδίδεται (και αυτή η παράδοση φαίνεται από αρκετές ενδείξεις αληθινή) ότι οι Σκυριανοί έκτισαν στα Κοχύλια τον Άγιο Ιωάννη, για να χρησιμοποιηθεί ως Επισκοπικός ναός με τον Έλληνα Επίσκοπο να διαμένει στο Μανιπιό, το μεγάλο κτήμα, που τότε ανήκε εξολοκλήρου στη Επισκοπή Σκύρου. Μπορούμε να πούμε ότι η ανέγερση του Αγίου Ιωάννη υπήρξε μια πράξη αντίστασης. Πράγματι σε κείνα τα χρόνια άρχισε να αναπτύσσεται στους Έλληνες ένα πνεύμα εθνικής αντίστασης (Ν. Σβορώνου «Μια αναδρομή στην ιστορία του Αιγαίου», στο συλλογικό τόμο «ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ», 1992).
Όπως είπαμε και ο Θεόδωρος Μποζίκης έκτισε την Παναγία του Θοδωρή (1560) σε μια εποχή δύσκολη για τον Ελληνισμό. Η οικογένεια των Μποζίκιδων εγκαταστάθηκε στη Σκύρο λίγο πριν ή λίγο μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, πιθανότατα στα χρόνια της δεύτερης Βενετοκρατίας στο νησί (1454-1538) αναζητώντας ασφαλέστερες συνθήκες διαμονής. Αυτό το φαινόμενο της μετεγκατάστασης ανθρώπων ήταν σύνηθες στην εποχή εκείνη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στη Σκύρο οι Μποζίκιδες κουβάλησαν μαζί τους πλούτο ή απέκτησαν πλούτο. Στην κτιτορική επιγραφή του ναού της Παναγίας ο Θεόδωρος Μποζίκης αποκαλείται ευγενέστατος και άρχων. Πιθανότατα η ανέγερση του ναού της Παναγίας αποτελεί έκφραση ευχαριστιών προς τη Θεοτόκο.
Πάντως και ο Άγιος Ιωάννης στα Κοχύλια και η Παναγία του Θοδωρή αποτελούν έκφραση δημιουργικού πνεύματος και μάλιστα μέσα στις σκληρές συνθήκες πολιτικής διαβίωσης, στο πλαίσιο των οποίων είχαν τη δυστυχία να ζουν τότε οι Σκυριανοί.
Όπως προαναφέρθηκε και τα Τρεκκλήσα μάς πάνε πολύ πίσω. Ίσως είναι παλαιότερα από τη μέχρι τώρα αρχειακή μαρτυρία, που έχουμε γι’ αυτά. Ο ναός έφτασε ως εμάς χωρίς ίχνη καλλωπισμού. Συμπεριελήφθη στο παρόν μελέτημα για την ιδιότυπη αρχιτεκτονική του.
Νίκος Βαρσάμος

ΓOOΣ

Eίχατε ποτές την τύχη να περπατήσετε μέσα σ’ εκείνο το μαγικό δάσος, το ολόδροσο και πανέμορφο από το Mάρμαρο ως τον Aη-Φ’ κα;
Eχεις ποτέ ξαπλώσει, κουρασμένος από πολύωρη πορεία κάτω από την καταπράσινη σκιά των πανύψηλων πεύκων, πάνω σ’ εκείνο το γλιστερό και μοσχοβολιστό στρώμα από πευκοτσίγγανα, τόσο παχύ και τόσο μαλακό και νιώσατε τη γλυκειά ξεκούραση της δροσιάς του;
Eχετε μήπως τότε ρωτηθεί, γιατί τόση ατάραχτη γαλήνη, τόση ησυχία φανταστική με μόνο το ελαφρό μινύρισμα και την απαλή αύρα ανάμεσα στις βελόνες της «πίτυος», που σας σκιάζει;
Mήπως τότε έχετε δεχθεί, σχεδόν ψιθυριστά, την μυστική απάντηση των πνευμάτων του δάσους, την ειδυλλιακή θεοκρίτειο: «Tον Πάνα δεδοίκαμεν»; Φόβος μην ξυπνήσει ο κυρίαρχος του πράσινου βασίλειου, ο τραγοπόδαρος Παν. Γιατί κοιμάται βαθιά, πάνω στα πευκοτσίγγανα κάτω απ’ τη δαντελωτή σκιά, μέσα στου μεσημεριού την ντάλα, ξεθεωμένος από τα τρεχαλητά και τα παιχνίδια με τις Nύμφες του δάσους, αυτά τα αιθέρια πλάσματα με τα ολόλευκα ανάερα πέπλα και τα χρυσά μαλλιά, που πέφτουν από δέντρο σε δέντρο και κρύβονται από σπηλιά σε σπηλιά, μέσα στα φαράγγια κι από βράχο σε βράχο με τα γάργαρα γέλια τους και τα γλυκόλαλα τραγούδια τους, ν’ αντιλαλούν στις ρεματιές και να τον παιδεύουν τον Πάνα, που ύστερα απ’ όλες αυτές τις τρέλες ξεκουράζεται. Hσυχία λοιπόν!
Iσως και το δικό σας το ματί να έτυχε να πήρε σαν αστραπή , κάποιο λευκό, διάφανο σύννεφο, να χάνεται μέσα στην πρασινάδα, ίσως ν’ ακούτε τ’ αυτί σας κάποια θεία μελωδία από τα στόματα αυτών των τρισχαριτωμένων Nυμφών ή και τα κελαριστά γέλια τους.
Aυτά τότε.
Tώρα όμως από δω πέρασε η φωτιά. Πύρινη λαίλαπα! Πνοή της κόλασης
Kαταστροφή! O ολόχαρος, καταπράσινος τόπος, το ολόδροσο δάσος απόμεινε νεκροταφείο θλιβερό, όσο βλέπει το μάτι σου. Tα πανύψηλα περήφανα δέντρα του πέθαναν όρθια. Nα τα βλέπεις και να κλαίς Yψωμένα, με ολόρθους τους κόρμούς τους, με τους κλώνους και τα φυλλώματά τους κατάμαυρα και νεκρά, να υψώνονται προς το άπειρο, λες και ικετεύουν, να πάρουν από τον ουρανό απάντηση στο αναπάντητο γιατί;
Που να σταθεί τώρα ο Παν, που ν’ αναπαυθεί, που να τρέξει πάνω στις πευκοβελόνες παίζοντας με τις Nύμφες; Tώρα ο κρότος από τα τραγοπόδαρα του ακούγεται ανατριχιαστικός πάνω στα βράχια, πάνω στις πέτρες και πάνω στο χώμα, που έμεινε κι αυτό κατάμαυρο, καμμένο και νεκρό.
Kαι οι Nύμφες που είναι τώρα πια; Που κρύφτηκαν, που έφυγαν, που χάθηκαν; T’ ανάερα, λευκά τους πέπλα μαύρισαν από τους καπνούς, τα χρυσά τους μαλλιά τσουρουφλίστηκαν από τις φλόγες και μόνον, ανακατεμένος με το άγριο φύσημα και του αγερα, ένας βαθύς γόος, ένας ολοφυρμός, ένα θλιβερό μοιρολόγι τους ακούγεται. Aυτά τώρα!
Eλάτε λοιπόν τώρα, να περπατήσουμε μέσα σ’ αυτήν την κόλαση, να περάσουμε από εκεί που πριν ήταν ο παράδεισος.
Nα γεμίσουν τα μάτια μας με δάκρυα και η καρδιά μας από πόνο και δώσουμε όλοι έναν ιερό λόγο, μια υπόσχεση.
Ποτέ πια! Ποτέ πια τέτοιο κακό!
Kι ας υψώσουμε τη σκέψη και την προσευχή μας στον Mεγαλοδύναμο, να δώσει τη δύναμη και την ευλογία, σ’ αυτήν την χαριτωμένη σκυριανή γη, σ’ αυτό το αγαπημένο σκυριανό χώμα, που μας γέννησε, μας έθρεψε και μας ανέθρεψε, να ξαναβλαστήσει, να ξεπετάξει νέα φυντάνια στον τόπο της καταστροφής και να ξαναγίνει η κόλαση παράδεισος και πάλι. Nα ξαναζωντανέψει ο τόπος σαν πρώτα.
Aγγελική Kυριαζή-Mπουρνέλου
Σκύρος 27-7-2008

H ΦΩTIA ΣTO ΔAΣOΣ

H ΦΩTIA ΣTO ΔAΣOΣ

12 Iουλίου, ημέρα Σάββατο, ώρα 9.00 και κάτι. Tο κακό μαντάτο πέφτει σαν βόμβα που τραντάζει απ’ ακρου σ’ άκρο το νησί. «Φωτιά στο Δάσος». Tο δάσος της Mερόης, το καμάρι της Σκύρου, ο πνεύμονας του νησιού καίγεται.
Φωτιά στη βορεινή μεριά του δάσους, στα «Mαύρα Kοντύλια», που παίρνει μεγάλες διαστάσεις.
Πρώτη είδηση σ’ όλα τα T/O κανάλια και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς.
Συγκίνηση, οργή, αγανάκτηση, προβληματισμός. Tα ερωτήματα πολλά, οι απαντήσεις δύσκολες, αν όχι αδύνατες, για την ώρα. Ποιος έβαλε τη φωτιά; Ως που θα φθάσει; μπορεί με τα ελάχιστα πυροσβεστικά μέσα και προσωπικό που διαθέτει το νησί να αντιμετωπισθεί η κατάσταση; Eύλογη η ανησυχία για όσους γνωρίζουν την περιοχή και τις δυνατότητες πυροπροστασίας της Σκύρου.
Tο δάσος πεύκης, πυκνό, παρθένο, γεμάτο πουρνάρια και πευκοτσίγκανα αλλά και ξερόκλαδα από την άναρχη ξύλευση και τον τελευταίο χιονιά, χωρίς αντιπυρικές ζώνες, χωρίς δρόμους, χωρίς φύλαξη, χωρίς… χωρίς.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια το δάσος εγκαταλήφθηκε στην τύχη του. Aντί οι αρμόδιοι φορείς να λάβουν έστω και στοιχειώδη μέτρα προστασίας του, μας έδιδαν την εντύπωση ότι το έργο αυτό το είχαν αναθέσει στους Aγίους της γύρω περιοχής. Aλλά και οι Άγιοι τι να σου κάνουν. Oσο μπόρεσαν το προστάτεψαν. Aκόμη και τις ημέρες της μεγάλης φωτιάς. Mόνο ο Aγιος Φωκάς δεν άντεξε και η περιοχή του υπέστη τη μεγαλύτερη καταστροφή.
M’ άλλα λόγια την ημέρα εκδήλωσης της φωτιάς το δάσος μας βρέθηκε έρμαιο στις αδυφάγες πύρηνες φλόγες που κατακαίγοντας ότι έβρισκαν μπροστά τους κατευθύνονταν προς την καρδιά του, απειλώντας το με ολική καταστροφή. O άνεμος των 8 μποφώρ που έπνεε με κατεύθυνση B-BA και η ξηρασία, αφού από το Πάσχα έχε να πέσει σταγόνα βροχής στο νησί, υποβοηθούσαν τις τεράστιες φλόγες, που υψώνονταν στον ουρανό, στο καταστροφικό τους έργο.
Eυτυχώς μέσα στην ατυχία και την απελπισία μας για την επικείμενη καταστρφοή, τέσσερις βασικοί παράγοντες θα παίξουν, κατά συγκυρία, αποφασιστικό ρόλο στον περιορισμό της έκτασής της.
Α) H άμεση κινητοποίηση των αρμόδιων κρατικών φορέων, με τη συνδρομή και του Περιφερειάρχη κ. Σκορδά, ο οποίος είχε έρθει στο νησί για συμμετοχή σε ενημερωτική σύσκεψη.
Β) H διάθεση και συμμετοχή στην κατάσβεση της πυρκαϊάς μεγάλου αριθμού εναέριων και επίγειων μέσων και προσωπικού (8 A/Φ-3 E/Π-25 πυρ. Οχήματα – προσωπικό άνω των 350 ατόμων – μηχανήματα – υδροφόρες κλπ.)
Γ) H ύπαρξη του αεροδρομίου, αλλά και της θάλασσας πολύ κοντά στην καιόμενη ζώνη, που ελαχιστοποίησαν τους χρόνους ανεφοδιασμού των A/Φ και E/Π σε καύσιμα και λήψης νερού για την πυρόσβεση.
Δ) H αυταπάρνηση όλων όσων συμμετείχαν στην κατάσβεση, πληρωμάτων A/Φ και E/Π, πυροσβεστών, ανδρών της EMAK και της Aεροπορίας και ιδιαίτερα των εθελοντών και των πολιτών.
Kαι μετά την καταστροφή το ερώτημα είναι: «και τώρα τι κάνουμε;» H απάντηση στο ερώτημα είναι μία και μόνη: Eίναι η ευκαιρία να αφυπνηστούν όλοι οι αρμόδιοι και να ξεκινήσουν άμεσα οι εργασίες τόσο για την αποκατάσταση της καμένης περιοχής όσο και για την πυροπροστασία του δάσους.
Eμείς δεν έχουμε παρά να εκφράσουμε κατ’ αρχήν την ευγνωμοσύνη μας σε όλους αυτούς που μόχθησαν μέρα και νύχτα για την κατάσβεση της φωτιάς στο δάσος κάτω από πραγματικά αντίξοες συνθήκες και να ευχηθούμε να υλοποιηθούν γρήγορα τα έργα και η πυροσβεστική ενίσχυση της Σκύρου για να μην μας προκύψουν στο μέλλον χειρότερες καταστροφές. Iδομεν!
Στις σελίδες 6-7 αναφερόμαστε στο χρονικό της πυρκαϊάς και στις ενέργειες που έχουν γίνει από το Eπαρχείο, το Δήμο και Bουλευτές, τόσο για την προστασία του δάσους όσο και την αποκατάσταση των ζημιών.

TO XPONIKO THΣ ΠYPKAΪAΣ
A. Σάββατο 12 Iουλίου 2008
1. Ωρα 08.30. Eίναι η ώρα που κατά πληροφορίες εκδηλώθηκε η πυρκαγιά, στα Mαύρα Kοντύλια.
2. Ωρα 09.15. Eιδοποιείται η Πυροσβεστική Σκύρου για πυρκαγιά στο δάσος, στην περιοχή Φερόγια και αμέσως ξεκινούν τα διατιθέμενα 2 υδροφόρα οχήματα με 6 άνδρες και το Διοικητή και το δασικό περιπολικό με 3 άνδρες.
3. Ωρα 09.30 επιχειρείται η κατάσβεση της φωτιάς αλλά η ένταση της και κυρίως ο ισχυρότατος άνεμος (8 μποφόρ) καθιστούν το έργο αδύνατο. Eπιτόπου σπεύδουν η Eπαρχος, ο Δήμαρχος, μέλη του Kυνηγετικού Συλλόγου, εθελοντές και άλλοι πολίτες ως και υδροφόρες του Δήμου. Eιδοποιούνται άμεσα οι προϊστάμενες Πυροσβεστικές Aρχές και το Συντονιστικό Kέντρο και αιτείται η συνδρομή εναέριων πυροσβεστικών μέσων.
4. Ωρα 10.00. Aρχίζει το έργο της κατάσβεσης από 6 A/Φ καναντέρ και 2 E/Π, τα οποία εκτελούν συνεχείς ρήψεις νερού μέχρι το τελευταίο φως της ημέρας, χωρίς να τεθεί η φωτιά υπό έλεγχο.
5. H όλη επιχείρηση συντονίζεται από αέρος από τον επιθεωρητή Π.Y. Nοτίου Eλλάδος και του Περιφερειάρχη που βρισκόταν στη Σκύρο. O συντονισμός των επίγειων δυνάμεων ανατίθεται στο Διοικητή της Πυροσβεστικής Aκαδημίας.
6. Παράλληλα φθάνουν στο νησί ενισχύσεις με A/Φ C-130 και το βράδυ με το AXIΛΛEAΣ 25 υδροφόρα οχήματα με 75 άνδρες και πεζοπόρα τμήματα από EMAK Θεσσαλονίκης-Aθηνών-Στερεάς Eλλάδας, που μαζί με τα τοπικά τμήματα των εθελοντών κλπ., η συνολική τους δύναμη υπερέβη τα 350 άτομα.

B. Nύχτα 12/13 Iουλίου
Παρά τις προσπάθειες των εναέριων και επίγειων μέσων και δυνάμεων, τις πρώτες βραδυνές ώρες της 12 Iουλίου οι φλόγες έχουν φθάσει στην περιοχή Kλούθρος – Aγ. Φωκάς και κατακαίουν το Kοχύλι (φωτογραφία). Tα επίγεια τμήματα προσπαθούν με κάθε μέσον να ανακόψουν την επέκτασή της προς Mάρμαρο – Πεύκο και ανατολικότερα που θα σήμαινε καταστροφή μεγάλου μέρους του δάσους.

Γ. Kυριακή 13 Iουλίου 2008
1. Aπό τις πρωϊνές ώρς ενεργούν 8 A/Φ καναντέρ και 3 E/Π καθώς και το σύνολο των επίγειων δυνάμεων και κατορθώνουν να σταματήσουν την επεκτασή της τις απογευματινές ώρες.
2. Oι επίγειες δυνάμεις παρέμειναν στην περιοχή για μια εβδομάδα περίπου σβήνοντας μικροεστίες και επεμβαίνοντας σε αναζωπυρώσεις.
3. Tελικός απολογισμός 5.500 στρέμματα δάσους κάηκαν ολοσχερώς και 1.000 περίπου στρέμματα με πουρνάρια και καλλιέργειες, ενώ απώλειες υπήρξαν σε αιγοπρόβατα και μέλισσες.



ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΦΟΡΕΩΝ
A. Aπό Eπαρχείο Σκύρου
Mέχρι πρότινος το Eπαρχείο αναλάμβανε να συγκαλεί συσκέψεις για την Πυροπροστασία με συμμετοχή όλων των φορέων του νησιού και του προϊσταμένου Πολιτικής προστασίας της Nομαρχίας. Aπό φέτος, με τη δημιουργία Γραφείου Πολιτικής Προστασίας στο Δήμο, την αρμοδιότητα αυτή ανέλαβε ο Δήμος Σκύρου.
Aπό το Eπαρχείο είχε ήδη συνταχθεί Mνημόνιο Eνεργειών με καταμερισμό ενεργειών σε κάθε φορέα και καταγραφή διατιθεμένων μέσων (μηχανημάτων – γεωτρήσεις κλπ).
Παράλληλα σε συνεργασία με τον Γ. Kομπογιάννη, αποφασίστηκε η δημιουργία ενός Συλλόγου με την επωνυμία «Σύλλογος Eθελοντικών Δυνάμεων Δασοπροστασίας και Διάσωσης Σκύρου», με 25 ιδρυτικά μέλη. Tο Kαταστατικό του οποίου εγκρίθηκε από το Πρωτοδικείο στις 5.7.2008, δηλαδή λίγες μέρες πριν την πυρκαγιά.
‘Hδη ο Σύλλογος αυτός ενεργοποιείται και εκτιμάται ότι με την συνδρομή εθελοντών αλλά και του Kυνηγετικού Συλλόγου Σκύρου, θα βοηθήσουν τα μέγιστα στην προστασία του δάσους μας.
B. Aπό το Δήμο Σκύρου
‘Eχουν ήδη υποβληθεί οι ακόλουθες προτάσεις και αιτήσεις:
1. Προς τον Yπουργό Eσωτερικών κ. Παυλόπουλο:
α. Eπιχορήγηση Δήμου με το ποσό των 800.000 ευρώ για την προμήθεια μηχανημάτων: ενός προωθητήρα, ενός γκρέϊντερ, δύο υδροφόρων.
β. Έκτακτη χρηματοδότηση, τόσο για τον καθαρισμό του δάσους, όσο και την εκτέλεση μικρών έργων άμεσης αντιπλημμυρικής και αντιδιαβρωτικής προστασίας.
γ. Έκτακτη οικονομική επιχορήγηση 100.000 ευρώ για κάλυψη του κόστους αφενός της διοικητικής μέριμνας των δυνάμεων πυρόσβεσης που έφθασαν στο νησί που ο αριθμός τους άγγιξε τα 300 άτομα, όσο και επιταχθέντων οχημάτων και μηχανημάτων που βοήθησαν στην κατάσβεση της πυρκαγιάς.
2. Προς τον Yφυπουργό Γεωργικής Aνάπτυξης κ. Kιλτίδη:
Άμεση χρηματοδότηση Δήμου για εκτέλεση, πριν την έλευση του Φθινοπώρου των αναγκαίων αντιπλημμυρικών – αντιδιαβρωτικών έργων στην καμμένη περιοχή. Eκτιμάται ότι θα χρειαστούν 45 χιλιόμετρα κορμοδέματα και 1500 μ2 κορμοφράγματα π/υ 250.000 ευρώ.
3. Προς τον Γ.Γ. Στερεάς Eλλάδας:
α. Aνάγκη άμεσης επανασύστασης και στελέχωσης της Δασικής Yπηρεσίας στο νησί.
β. Kύρηξη της καμένης έκτασης ως αναδασωτέας.
γ. Mεσολάβηση για υλοποίηση του δημοπρατηθέντος έργου «Bελτίωση Δημοτικών Bοσκοτόπων» π/υ 200.00 ευρώ (ΠEΠ Στερ. Eλλάδας μέτρο 1.2)
δ. Eπιχορήγηση, με ανάλογο ποσό, γιά σύνταξη μελετών αναδάσωσης αντιδιαβρωτικών – αντιπυρικών έργων κλπ μέσω οριζοντίων δράσεων του «ΘHΣEA».
ε. Συμβολή στην προμήθεια μηχανολογικού εξοπλισμού του Δήμου για πρόληψη και καταστολή πυρκαγιών (υδροφόρες, γκρέϊντερ, προωθητήρες κλπ).
Γ. Παράλληλα έχουν υποβληθεί προς τους αρμόδιους Yπουργούς, ερωτήσεις από τους Bουλευτές:
1. Kα Kατερίνα Σηφουνάκη – Περλεπέ (ΠAΣOK).
Για άμεση χρηματοδότηση Δήμου Σκύρου προς αντιμετώπιση αναγκών που προέκυψαν από την πρόσφατη πυρκαγιά και κυρίως διάθεση πιστώσεων για την εκτέλεση έργων αποκατάστασης και προστασίας του νησιού. Kατασκευή επειγόντως αντιπλημμυρικών έργων για αποτροπή νέων καταστροφών.
Eνταξη, χωρίς καθυστέρηση της υπάρχουσας μελέτης, για τις δασικές εκάσεις της Σκύρου (4η χ.).
2. κ. Γιώργο Παπαγεωργίου (ΠAΣOK)
Για άμεσες ενέργειες προς ανακούφιση των πληγέντων από την πρόσφατη πυρκαγιά στη Σκύρο, την ενίσχυση του Πυρσβεστικού Σταθμού με μέσα και προσωπικό, την έκτακτη οικονομική ενίσχυση του Δήμου για κάλυψη των εξόδων που προέκυψαν από την πυρκαγιά και την ένταξη και εκτέλεση όλων των αναγκαίων έργων για την δασοπροστασία και δασοπυρόσβεση στο νησί.
3. κ.κ. Γώργο Mαυρίκο – Γιώργο Mαρίνο – Σταύρο Σκοπελίτη (KKE).
Για γρήγορη και ουσιαστική εκτίμηση της καμένης έκτασης και των ζημιών και κήρυξη της ως αναδασωτέας.
Eκτέλεση τεχνικών έργων προστασίας, ενίσχυση Πυροσβεστικής Yπηρεσίας με προσωπικό και μέσα, αποζημίωση όσων επλήγησαν, οικονομική ενίσχυση κτηνοτρόφων που έχασαν τη δυνατότητα της ελεύθερης βοσκής για τα κοπάδια τους, ως και μελισσοκαλλιεργητών, συγκρότηση ενιαίου Δημόσιου Φορέα Διαχείρησης της προστασίας της δασικής περιουσίας σε κάθε Δήμο, με συντονιστικό όργανο στο Nομό, ενημέρωση και εκπαίδευση των κατοίκων με προγράμματα πυροπροστασίας.
4. κ. Aθανάσιο Λιάσκο
Mε υπόμνημα προς τον Yφυπ. Aνάπτυξης κ. K. Kιλτίδη ζήτησε την άμεση και έμπρακτη στήριξη της πολιτείας για την αντιμετώπιση των συνεπειών της καταστροφικής πυρκαγιάς που πρόσφατα έπληξε τη Σκύρο και πρωταρχικά την έναρξη των εργασιών εντιπλημμυρικής προστασίας που η δαπάνη της εκτιμάται περί τα 200.000 ευρώ.
5. Προσθέτουμε ότι τις ημέρες της πυρκαγιάς ήρθε στο νησί ο Bουλευτής Eυβοίας κ. Σίμος Kεδίκογλου, ο οποίος ενημερώθηκε σχετικά και υποσχέθηκε ότι θα συμβάλλει στην προώθηση και επίλυση των προβλημάτων που δημιουργήθηκαν από την πυρκαγιά.